محکومیت به پرداخت ثمن در مقابل تنظیم سند رسمی و تحویل مبیع
در بسیاری از مبایعه‌نامه‌ها شرط می‌شود که مابقی ثمن در زمان تنظیم سند یا همزمان با تحویل مبیع پرداخت شود؛ چنانچه خریدار دعوای تنظیم سند و یا تحویل مبیع مطرح نماید در فرضی که خوانده دفاع نماید تنظیم سند یا تحویل مبیع در مقابل مابقی ثمن معامله می‌باشد و از دادگاه درخواست می‌کند که خواهان را نیز به پرداخت ثمن در مقابل تنظیم سند و تحویل مبیع محکوم نماید، تکلیف دادگاه چیست؟ آیا با این استدلال که مطالبه ثمن، مستلزم طرح دعوای جداگانه است بدون توجه به ثمن معامله، دادگاه حکم به تنظیم سند و تحویل مبیع صادر می‌نماید؟ یا اینکه با همین دفاع خوانده، حکم به تنظیم سند رسمی و یا تحویل مبیع در مقابل تادیه مابقی ثمن معامله صادر می‌شود؟ آیا در فرض دوم، دادگاه از خواسته خارج نشده است؟
نظریه اکثریت قضات حوزه قضایی شهرستان شفت استان گیلان مورد تأیید هیأت عالی است؛ با این توضیح که رأی اصراری شماره 4043 مورخ 1340/11/26 هیأت عمومی شعب حقوقی دیوان عالی کشور مؤید این نظر است.
با توجه به توافق طرفین به تنظیم سند رسمی در دفترخانه و تحویل مبیع در مقابل پرداخت مابقی ثمن، دادگاه می‌تواند حکم به تنظیم سند رسمی یا تحویل مبیع در مقابل پرداخت مابقی ثمن صادر نماید و این موضوع خارج از خواسته و محکومیت بدون طرح دعوا نمی‌باشد.
با توجه به اینکه محکومیت و صدور اجرائیه متعاقب آن تنها در صورت طرح دعوا امکان دارد و خوانده دعوا باید دعوای متقابل مبنی بر تأدیه مابقی ثمن معامله مطرح نماید و صدور حکم بدون طرح دعوا مخالف مقررات قانونی می‌باشد و خوانده یا باید دعوای متقابل مطرح نماید یا مبادرت به تنظیم سند رسمی نماید و مابقی ثمن را با طرح دعوای جداگانه مطالبه نماید. بنابراین دادگاه نمی‌تواند حکم به تنظیم سند رسمی در مقابل تأدیه مابقی ثمن صادر نماید.